Wouter Bos was staatssecretaris Financiën in Paars II (2000 tot 2002), en minister van Financiën, vicepremier en partijleider in kabinet Balkenende IV (2007 tot 2010). “Ik had nooit te klagen over een tekort aan markante momenten.” Wel waren het drie forse petten tegelijk, zeker omdat de bankencrisis uitbrak. “Je weet één ding zeker: je moet beslissingen nemen.” Helaas lukte het toen niet structurele bezuinigingen door te voeren: “In dat crisismoment was er meer maatschappelijk draagvlak voor geweest. Never waste a good crisis.”

Wouter Koolmees maakte carrière als ambtenaar bij het ministerie van Financiën. Hij stapte over naar de politiek, werd Kamerlid en daarna minister van SZW in Rutte III. Hij maakte als ambtenaar de bankencrisis mee en was als minister verantwoordelijk voor de NOW-regeling tijdens corona. Hij gelooft sterk in het belang van samenwerking. “Het uiteindelijk samen rooien is belangrijk voor de parlementaire democratie en samenleving.” Een andere manier om vertrouwen te herwinnen: “Maak beleid simpeler en robuuster, met minder uitzonderingen.” Luister naar Wouter Koolmees in gesprek met adviseur communicatiebeleid Guido Rijnja en hoogleraar bestuurskunde Paul ’t Hart.  

Roger van Boxtel was minister van Grotestedenbeleid, Overheidsinformatiebeleid en Integratie tijdens het tweede paarse kabinet (Kok II). Van 2015 tot 2020 was hij president-directeur van NS. Als minister had hij het dossier paspoorten onder zijn hoede. Hij verdiepte zich tot in de details van dit politiek gevoelige dossier. “Als je goed wil besturen, moet je begrijpen waar het over gaat.” Hij ging op een onorthodoxe manier te werk om vertrouwen te winnen. “Als bestuurder begin je vertrouwen te geven in de hoop het terug te krijgen.” Luister naar Roger van Boxtel in gesprek met senior adviseur communicatiebeleid Guido Rijnja en hoogleraar bestuurskunde Sandra van Thiel.

Ronald Plasterk was minister van OCW in Balkenende IV (2007 tot 2010), daarna was hij PvdA-Kamerlid. Na een flinke verkiezingswinst voor de PvdA in 2012 werd hij minister van BZK in Rutte II. Als bewindspersoon vond hij het belangrijk blindelings te kunnen bouwen op zijn mensen. “Je moet vertrouwen schenken om het te krijgen.” Terugkijkend vindt hij dat de PvdA haar kiezers heeft laten zitten. “We hebben een aantal draconische bezuinigingen op sociale onderwerpen doorgevoerd.” Hij trekt daar een les uit: “Vecht zichtbaar voor je electoraat.” Luister naar Ronald Plasterk in gesprek met politiek historicus Anne Bos en hoogleraar Bestuurskunde Caspar van den Berg.

Hans Borstlap begon zijn ambtelijke loopbaan als raadadviseur bij het ministerie van Algemene Zaken tijdens de kabinetten Lubbers I en II. Daarna werd hij DG Algemene Beleidsaangelegenheden bij SZW en DG Strategie en arbeidsmarkt bij OCW. Tussen 2002 en 2016 was hij lid van de Raad van State. Twee belangrijke lessen leerde hij al vroeg in zijn loopbaan: ‘begin bij het probleem’ en ‘zorg dat je je rol scherp hebt’. Tegenspraak leveren vindt hij essentieel voor ambtenaren: “Waar geen tegenspraak is, gaat het vroeg of laat fout. Meestal vroeg.” Luister naar Hans Borstlap in gesprek met politiek historicus Anne Bos en hoogleraar Bestuurskunde Caspar van den Berg.

Hedy (Hedwig) d’Ancona was staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) in het kabinet-Van Agt I (1981 en 1982), en minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur (WVC) in Lubbers III (1989 tot 1994). Als bekend activiste en feministe voelde ze zich nooit one of the boys. Door haar female gaze wist ze wie ze kon vertrouwen. Ze bleef dan ook dichtbij zichzelf: "Ik heb nooit anders gedaan of gepraat.” Tijdens haar Haagse werk voelde ze de plicht zoveel mogelijk haar feministische idealen te realiseren. Luister naar Hedy d’Ancona in gesprek met onderzoeker Anne Bos en hoogleraar Bestuurskunde Paul ’t Hart.

Annette Roeters was van 2008 tot 2015 inspecteur-generaal (IG) bij de Inspectie van het Onderwijs, en daarna tot 2020 directeur van de Raad voor de Kinderbescherming. Voor haar IG-schap had ze verschillende functies in het onderwijs. Zo zat ze in het college van bestuur van de Vrije Universiteit en de Christelijke Hogeschool Windesheim. Roeters houdt ervan feedback te krijgen. “Ik heb ervaren dat kritiek me beter en opener maakt.” Na een aantal incidenten bij scholen werd de inspectie zelf object van onderzoek. Het inspectiekader werd daarna verbreed, maar dat betekent niet dat de inspectie een te grote broek aan moet trekken, vindt ze. “De kracht van de inspectie is de begrenzing”. Luister naar Annette Roeters in gesprek met communicatieadviseur Guido Rijnja en hoogleraar Bestuurskunde Paul ’t Hart.

Johan Remkes begon als raadslid, statenlid en gedeputeerde in Groningen. Later werd hij Kamerlid, (in)formateur, adviseur in crisissen en commissaris van de Koning(in). Hij was staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) van 1998 tot 2002 en minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in drie kabinetten-Balkenende (2002 tot 2007). Na een nieuw Kamerlidmaatschap kwam hij meer buiten de ‘Haagse bubbel’ te staan. Hij zag in de jaren de tijdsgeest veranderen: “Alles heeft zijn eigen dynamiek, dat moet je rustig laten plaatsvinden.” Luisteren is voor hem van cruciaal belang. “Geef mensen niet altijd gelijk, maar leef je in en ga de dialoog aan.” Luister naar Johan Remkes in gesprek met Caspar van den Berg en Anne Bos.

Ronnie van Diemen begon als kinderarts, werd hoogleraar, en nam daarna verschillende bestuurlijke rollen op zich. Ze was bestuursvoorzitter van een ggz-instelling, en maakte in 2012 de overstap naar het Haagse waar ze inspecteur-generaal (IG) Gezondheidszorg werd. Ze moest de inspectie uit een crisis loodsen. “De inspectie moest meer rekening leren houden met de samenleving.” In 2020 werd ze directeur-generaal (DG) Curatieve Zorg bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Ze kon vaak terugvallen op de kwaliteiten die ze als arts ontwikkelde: “Ik heb geleerd door de ogen van anderen te kijken.” Ook haar drive ‘goede zorg voor iedereen’ bleef overeind. “In mijn genen blijf ik een dokter.” Luister naar Ronnie van Diemen in gesprek met hoogleraar Bestuurskunde Paul ‘t Hart en docent Bestuurskunde Erik-Jan van Dorp.  

Benita Plesch was de eerste directeur-generaal van de Algemene Bestuursdienst (ABD), Andrew Podger was Public Service Commissioner in Australië. Vergelijkbare functies die als doel hebben de juiste topmensen op de juiste plekken te krijgen, de mobiliteit aan de top te verhogen en de samenwerking tussen departementen te verbeteren. Belangrijk voor een match is de expertise, en de diversiteit in persoonlijkheid en ervaring die iemand meebrengt, vinden ze beiden. Maar ook de klik met je bewindspersoon speelt mee. In Nederland wordt meer naar het persoonlijke vlak gekeken dan in Australië. Plesch: “Het gaat over chemie, over openheid, over moedig zijn.” Plesch en Podger gingen in gesprek over de ervaringen in de managementontwikkeling van de rijksoverheid, en de overeenkomsten en verschillen daarin tussen de twee landen. Luister naar Plesch en Podger in gesprek met voormalig secretaris-generaal Roel Bekker en senior adviseur communicatiebeleid Guido Rijnja.

Dorine Burmanje werkte binnen het onderwijs en had verschillende functies bij bedrijven. Voordat zij in 2004 bestuursvoorzitter van het Kadaster werd, deed ze de nodige bestuurlijke ervaring op bij EnergieNed – de brancheorganisatie voor energiebedrijven – en bij Waterschap Rijn en IJssel. Aanvankelijk had ze de associatie ‘saai’ bij het Kadaster, maar ze maakte kennis met een ‘fantastisch mooie organisatie’. Toch vond ze verandering nodig om het Kadaster toekomstbestendiger te maken. Met aandacht voor het verleden: “Geen toekomst zonder geschiedenis.” Uitvoeringsorganisaties moeten risico’s durven en mogen nemen, stelt ze. “Beter wat energie steken in scherven opruimen dan nooit een vaas omkukelen.” Luister naar Dorine Burmanje in gesprek met hoogleraren Bestuurskunde Sandra van Thiel en Zeger van der Wal.

Regina Veronica Maria (Renée) Jones-Bos volgde het bekende diplomatenklasje van Buitenlandse Zaken (BZ), werkte als ambassadeur onder andere in Washington en Moskou en was hoofd van de Taskforce Veiligheidsraad. Ze zat aan tafel met de wereldtop. Haar carrière startte in een tijd dat topbanen voor vrouwen nog niet gebruikelijk waren. “Ik heb geleerd me niet te laten ontmoedigen.” In ‘het Haagse’ was zij plaatsvervangend DG, DG en later SG bij BZ. Ze ontwikkelde zich “van veel interesse in buitenlands beleid, naar ook meer interesse in binnenlands beleid.” Als ze haar ervaringen met binnenlandse en buitenlandse politieke systemen op een rijtje zet, is haar conclusie: “Er moeten dingen beter en we moeten ons bewust zijn van onze kracht en zwakte, maar geef mij maar ons systeem.” Luister naar Renée Jones-Bos in gesprek met hoogleraar Bestuurskunde Paul ’t Hart en docent Bestuurskunde Erik-Jan van Dorp.

Mariëtte (Jet) Bussemaker was actievoerder, wetenschapper, Kamerlid, staatssecretaris van VWS in het kabinet-Balkenende IV, minister van OCW in Rutte II, universiteits- en hogeschoolbestuurder, en is nu hoogleraar en voorzitter van een adviesraad. Ze laat zich omschrijven als inhoudsgedreven, met waarden als basis. Maar ook als ‘hands-on’ en ‘in zekere zin activistisch’. Begaan met de mensen die het moeten doen, die de publieke waarde realiseren, zoals de leraar en de wijkverpleegkundige. De opdracht is het uitvoeren van het regeerakkoord, maar het loopt altijd anders dan je verwacht, is haar ervaring. “Vanaf dag één komen er dingen op je pad die je niet had voorzien.” Haar idealen en principes boden dikwijls houvast in lastige kwesties, maar bestuurders moeten soms ook dingen uitvoeren waar ze ideologisch gezien moeite mee hebben. “Dat hoort erbij, ook dát is verantwoordelijkheid nemen.”  Foto: zie bijlage (hoge en lage resolutie).

Guusje ter Horst was drie jaar minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet Balkenende IV. Daarvoor was zij wethouder in Amsterdam en burgemeester van Nijmegen. Meer een doener dan een lezer, en meer een bestuurder dan een politicus of ideoloog. Als bestuurder is het belangrijk om vooraf te bedenken wat je wil bereiken, geeft ze aan. ‘Een generaal op BZK’ werd ze in de media genoemd. En dat begrijpt ze ook wel. “Rijksambtenaren zijn goed in het inrichten van het proces om van A naar B te komen. Maar wat B is? Ja, daar moet je op sturen als minister.”

Jan van den Bos was tot 1 januari 2023 voor het ministerie van Infrastructuur en Milieu inspecteur-generaal bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Voor die tijd was hij voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid inspecteur-generaal van de Inspectie SZW (de huidige Arbeidsinspectie), plaatsvervangend inspecteur-generaal Werk en Inkomen, directeur-generaal Arbeidsmarkt en Bijstand en directeur Financieel-Economische Zaken. Van maart tot augustus 2014 was hij waarnemend secretaris-generaal SZW. Luister naar Jan van den Bos in gesprek met senior adviseur communicatiebeleid Guido Rijnja en docent Bestuurskunde Erik-Jan van Dorp.

Bernard ter Haar studeerde natuurkunde en economie, en promoveerde in de kernfysica. Hij koos uiteindelijk voor de economische kant en startte zijn loopbaan bij het ministerie van Financiën. Hij bleef er 21 jaar in verschillende functies en viel steeds met zijn neus in de boter. Bij de invoering van de euro en later de kredietcrisis kreeg hij steeds meer inhoudelijke verantwoordelijkheid. Met die ervaring en zijn reputatie op zak werd hij DG Milieu bij VROM en later DG Participatie en Inkomenswaarborging bij SZW. Luister naar Bernard ter Haar in gesprek met senior adviseur communicatiebeleid Guido Rijnja en docent Bestuurskunde Erik-Jan van Dorp.

Pieter Winsemius was minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, van 1982 tot 1986, en van 2006 tot en met 2007. Daarvoor, daartussen en daarna werkte hij bij McKinsey en de WRR. Marius Enthoven was die eerste periode hoofdinspecteur Milieubeheer, daarna werd hij directeur-generaal Milieu bij het rijk en later bij de Europese Commissie. Samen stonden zij aan de wieg van het hedendaagse milieubeleid; de een politiek vóór de schermen, de ander als ambtenaar achter de schermen.

Jan-Willem Holtslag was secretaris-generaal bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in de jaren dat Nederland op zijn grondvesten schudde. Gebeurtenissen als de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh tekenden zijn SG-schap. “Het was het urgente waar ik op moest letten en het langere-termijn ‘weet wat er leeft, zorgt dat het werkt’ om dat ook op termijn mogelijk te maken.” Hij overziet een lange periode van ontwikkelingen binnen de Rijksdienst (1975 - 2013). De actualiteit in politiek en maatschappij blijft hem boeien; de teloorgang van de civil society, de politieke situatie en het ambtelijk vakmanschap baren hem zorgen. “Ik vrees dat we onder ogen moeten zien dat er een bijna crisisachtige misgroei geweest is.”

Ab van Ravestein gaf leiding aan verschillende uitvoeringsorganisaties. Als directeur van de RDW maakte hij zich hard voor maatschappelijk verantwoord handhaven. Want regels zijn mooi, maar als mensen door boetes in de knel komen, werken ze niet. Ga liever met die mensen in gesprek om een oplossing te vinden, want je ‘license to operate’ is de tevredenheid van de burger. Voor goede uitvoering is het belangrijk dat we meer investeren in de kwaliteit van de organisaties, zo ervaarde hij: “Het staat of valt uiteindelijk met een competente organisatie.”

Johan Hakkenberg was 19 jaar algemeen directeur van de RDW (Rijksdienst voor het Wegverkeer). Een man die recht door zee is met een passie voor de praktijk. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden met de verzelfstandiging van de RDW en later ook met het op orde brengen van de ICT daar. Hij vormde de dienst om tot een publieke dienstverlener. Zijn advies aan opvolgers: “Laat je door goeie mensen adviseren en wees eerlijk, transparant en authentiek.” Maar ook: “Besteed de ICT niet helemaal uit en zit er bovenop.”

Erry Stoové was tot 2012 bestuursvoorzitter van de Sociale Verzekeringsbank. “De parel in de kroon van de sociale zekerheid”, zoals hij het zelf noemt. Hoewel hij in het beleid begon, was hij bovenal uitvoeringsbaas. Hij stond voor de burger en diens rechten. Zijn ervaring binnen het beleid hielp hem dikwijls de juiste snaren te raken. “Je weet hoe het gaat op zo’n departement, je kunt meevoelen. Dan probeer je natuurlijk ook mee te denken en toch standvastig te blijven.” Wanneer wet, geweten of zijn mensen hem dat ingaven, koos hij een eigen koers. Zijn les voor uitvoeringsdirecteuren: “Wees congruent en vooral integer. Heb een hoge morele standaard.” Luister naar Erry Stoové in gesprek met hoogleraren Bestuurskunde Zeger van der Wal en Sandra van Thiel.

In deze aflevering luistert u naar een interview met Martin van Rijn. Directeur-generaal Management en Personeelsbeleid, ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Directeur-generaal Gezondheidszorg, ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in kabinet-Rutte II en minister van Medische Zorg en Sport in kabinet-Rutte III. Van Rijn: ”Hartstikke mooi dat je beleid erdoor is, maar het gaat uiteindelijk over de uitvoering.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Dineke Mulock Houwer. Directeur-generaal bij het ministerie van Justitie en daarvoor directeur Emancipatiezaken bij ministeries Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Mulock Houwer: "In het proces rondom de Schipholbrand was er niemand meer die nog iets positiefs zei, en daar heb ik nóg last van."

In deze aflevering luistert u naar een interview met Roel Bekker. Secretaris-generaal bij het ministerie van VWS van 1998 tot 2007 en programma-secretaris-generaal Vernieuwing Rijksdienst bij het ministerie van BZK van 2007 tot 2010. Bekker: “De ambtelijke top zou een aantal jaar buiten de overheid ervaring moeten opdoen; dat is buitengewoon waardevol.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Koos van der Steenhoven. Van december 2012 tot juli 2013 was hij waarnemend secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Eerder was hij zeven jaar secretaris-generaal van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Van der Steenhoven: “Fouten maken mag, alleen niet met opzet en geen twee keer dezelfde.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Harry Borghouts. Secretaris-generaal bij het ministerie van Justitie in de periode 1996 tot 2002. Borghouts: “Je moet de ambtenaren die bij jou werken beschermen en niet meegaan met praatjes van anderen, want praatjes zijn er genoeg.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met oud-minister Annemarie Jorritsma. Minister van Verkeer en Waterstaat in kabinet-Kok I en Economische Zaken en vicepremier in kabinet-Kok II. Jorritsma: “Tijd is je vriend: als je in de politiek haast hebt, verlies je het."

In deze aflevering luistert u naar een interview met oud-minister Jozias van Aartsen, secretaris-generaal Binnenlandse Zaken in de periode 1985-1994, minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in kabinet-Kok I en minister van Buitenlandse Zaken in kabinet-Kok II. Van Aartsen: "Politiek bedrijven is af en toe een soort handel, je moet er soms heel praktisch naar kijken."

In deze aflevering luistert u naar een interview met Jacqueline Cramer. Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer in kabinet-Balkenende IV. Cramer: “Als minister moet je weliswaar rekening houden met wat iedereen vindt, maar je moet ook leiderschap tonen.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Sybilla Dekker. Minister van VROM van 2003 tot 2006 in kabinet-Balkenende II. Dekker: “Het draait niet alleen om je eigen politieke overtuiging, maar ook om de inhoud in de mix van politieke overtuigingen.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met oud-minister Cees Veerman. Cees Veerman was minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij in kabinet Balkenende I, en minister van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit in Balkenende II en III. Veerman: “Je moet boerenslimheid hebben, historisch besef en een warm hart.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met oud-minister Laurens Jan Brinkhorst. Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Den Uyl, minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij in het kabinet-Kok II en minister van Economische Zaken in het kabinet-Balkenende II. Brinkhorst: “Mijn ervaring is dat ministers er vaak pas aan het eind van hun periode achter komen wat hun visie op de sector was.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met oud-minister Jan Pronk. Minister voor Ontwikkelingssamenwerking in de kabinetten Den Uyl, Lubbers III en Kok I en minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer in het kabinet-Kok II. Pronk: “Je moet politieke feeling, politieke ervaring én een missie hebben.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Marjanne Sint. Secretaris-generaal van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijk ordening en Milieubeheer in de periode 2000-2006. Sint: “De sleutel tot gezag en respect is ook dat je oprechte interesse hebt in wat mensen doen.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Chris Kalden. Secretaris-generaal Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in de periode 2002-2007. Kalden: “Het gros van de commissievergaderingen nu is ’waste’ omdat ze om informatieverzameling gaan en niet om het politieke debat.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Tjibbe Joustra. Secretaris-generaal Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit van 1987 tot 2001. Joustra: “In het oog van de storm heerst windstilte, en die is van groot belang.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Gerd Leers. Minister voor Immigratie, Asiel en Integratie in kabinet-Rutte I. Leers: "Blijf je idealen volgen en voeden; hoe moeilijk ook de confrontatie en hoe weinig er ook van overblijft."

In deze aflevering luistert u naar een interview met Rita Verdonk. Minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie in kabinet-Balkenende II en minister voor Integratie, Jeugdbescherming, Preventie en Reclassering in kabinet-Balkenende III. Verdonk: “Minister mogen zijn van je land vind ik de meest fantastische en eervolle functie die ik ooit heb gehad.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Hans van der Vlist. Secretaris-generaal bij het ministerie van VROM van 2007 tot 2010. Van der Vlist: “De verbinding met de buitenwereld moet op het niveau van afdelingshoofd en zeker op directeursniveau veel sterker: zij moeten weten wat er speelt.”

In deze aflevering luistert u naar een interview met Hans van der Vlist. Directeur-generaal bij het ministerie van Justitie van 2005 tot 2011 en secretaris-generaal bij het ministerie van OCW van 2011 tot 2016. Van der Vlist: "De SG-raad is in Nederland heel braaf en superloyaal: ik denk dat iets meer tegenkracht naar de ministers goed is."